Beeld Houtrakpolder. Theo Baart

In het gebied staat veel te gebeuren. Energietransitie, waterberging, wonen, industrie, natuur, recreatie en mobiliteit vragen allemaal om ruimte. Bij het tegemoetkomen aan die ruimtevragen, kunnen we in de geschiedenis van het bestaande contrastrijke Wie van de Noordzee naar het IJsselmeer vaart, komt langs een forteiland, vuurtorens, een gigantische zeesluis en het industriecomplex van Tata Steel. Langs het kanaal liggen op korte afstand monumentale gebouwen, recreatielandschappen, vuilnisbelten, havens, industriegebieden, lintdorpen met stolpboerderijen, negentiende-eeuwse fabrieken en moderne woontorens. En wie door het gebied wandelt of fietst ziet nog veel meer variatie en contrast: van buitenplaatsen tot snelwegen, van veenstroompjes tot havengebieden, van de Zaan tot de Ringvaart van de Haarlemmermeer. Een hoogdynamisch landschap. landschap aanknopingspunten vinden om de ruimtelijke kwaliteit van het Noordzeekanaalgebied te behouden en vaak te versterken. Zelfs bij de huidige, hoge dynamiek in het gebied. Want hoewel de plekken in het Noordzeekanaalgebied door de eeuwen heen altijd sterk met elkaar verbonden waren – ruimtelijk en functioneel –, ze hebben ook elk een sterke eigen identiteit.

Deze gebiedsbiografie beschrijft aan de hand van zes thema's De zes thema’s zijn Het natuurlijke landschap, De omgang met het water, Netwerken, Economie en nederzettingen, Macht en strategie, en Ontspanningslandschap: recreatie en welzijn. de geschiedenis van het Noordzeekanaalgebied en brengt in kaart wat daar nu nog van te zien is. De kernkarakteristieken (‘Relicten’) in elk hoofdstuk vatten samen wat typerend is voor het thema in dit gebied, wat de eigenheid definieert, zonder er een waardering aan te koppelen. De tijdlijn laat de continuïteit en discontinuïteit in de ontwikkeling zien – en soms ook parallelle maar onafhankelijke ontwikkelingen – en definieert belangrijke periodes of juist trendbreuken.

Deze gebiedsbiografie biedt met zogenoemde ‘omgangsvormen’ suggesties voor hoe er met de kernkarakteristieken omgegaan kan worden bij de veranderingen die momenteel plaatsvinden. Want er gebeurt veel in het Noordzeekanaalgebied. Wie de bestaande patronen, structuren, sociale en culturele verbanden en gebouwen kent en begrijpt, kan ontwikkelingen verrijken, mooier maken, betekenis geven. Zo verbetert de omgevingskwaliteit: een van de kerndoelen van de Omgevingswet.

De omgangsvormen geven richting aan de zes thema’s: ze laten zien hoe of waar synergie bereikt kan worden met nieuwe ontwikkelingen. De omgangsvormen scheppen daarmee een argumentatiekader voor de toekomstige ontwikkeling aan de hand van historische verhaallijnen. De omgangvormen bieden een uitwerking van de ontwikkelprincipes zoals die zijn beschreven in de Leidraad Landschap & Cultuurhistorie van de Provincie Noord-Holland (2018). (1) Bron: https://leidraadlc.noord-holland.nl/ensembles-structuren/ Het perspectief van deze gebiedsbiografie is anders dan dat van de Leidraad: het hele Noordzeekanaalgebied is het onderwerp, relaties tussen gebieden en functies en sociaal-culturele betekenis zijn de uitgangspunten.

De gebiedsbiografie van het Noordzeekanaalgebied borduurt voort op bestaande kennis en bestaand beleid. Hoewel de aanleg van het Noordzeekanaal een sleutelmoment is in die geschiedenis, zijn het landschap en de nederzettingen al in de eeuwen daarvoor gevormd. Er is al veel geschreven over de landschappen, de archeologie, de steden en dorpen in het gebied, maar er is nog weinig vastgelegd over het gebied als geheel met al zijn verbindingen en contrasten op ruimtelijk, historisch en maatschappelijk vlak. De onderlinge relaties zijn onderbelicht gebleven sinds het streekplan ANZKG (1979) In dit streekplan ANZKG – het eerste en enige plan voor het complete Amsterdam Noordzeekanaalgebied – werd vooruitgekeken met facetten als water en milieu hoog in het vaandel. Het streekplan was de basis voor belangrijke ruimtelijke ingrepen, zoals de uitbreiding van de Hoogovens (nu: Tata Steel), bouwlocaties in Haarlem en de Zaanstreek en de bouw van de Wijkertunnel. dat werd opgesteld door de Provinciaal Planologische Dienst. De publicatie Narratief voor het MRA landschap (door bureau SteenhuisMeurs, 2020, over de Metropoolregio Amsterdam) brengt een grote rijkdom aan relaties, verhalen en betekenissen in kaart binnen dat grotere gebied. (2) Bron: https://www.metropoolregioamsterdam.nl/wp-content/uploads/2020/10/Narratief-voor-het-MRA-landschap.pdf Het Noordzeekanaalgebied komt daar natuurlijk in voor, maar is niet de focus.

De directe aanleiding voor deze gebiedsbiografie is de Nationale Omgevingsvisie (NOVI), waarin de rijksoverheid haar visie en ambities voor de inrichting van Nederland heeft vastgelegd. De NOVI wordt uitgewerkt in het programma NOVEX (Nationale Omgevingsvisie Extra). Hierin werken alle overheden in een gebied samen aan een plan voor de inrichting. Het Noordzeekanaalgebied is een van de NOVEX-gebieden.

De genoemde Leidraad Landschap & Cultuurhistorie beschrijft voor geografisch bepaalde ensembles al de ontstaansgeschiedenis, kenwaarden, dynamiek, ambities en ontwikkelprincipes, maar het bestaand stedelijk gebied is buiten beschouwing gelaten. Omdat in de gebiedsbiografie het gehele Noordzeekanaalgebied het onderwerp is, worden hier zeven ensembles Het Noordzeekanaalgebied bestaat in de ‘Leidraad Landschap & Cultuurhistorie’ uit de volgende ensembles: Noord-Kennemerland, Zuid-Kennemerland, Assendelft-Krommenie, Spaarnwoude, Krommenie-Oostzaan, Waterland en de Vechtstreek. met elkaar in verband gebracht, plus het stedelijke gebied dat in de Leidraad niet aan bod komt.

De Provincie Noord-Holland heeft ook 32 gebieden aangewezen als Bijzonder Provinciaal Landschap (BPL) en een aantal daarvan ligt deels of geheel in het Noordzeekanaalgebied.(3) Bron: https://www.noord-holland.nl/Onderwerpen/Ruimtelijke_inrichting/Bijzonder_Provinciaal_Landschap