Op 30 september werd in België de Coronalert-app gelanceerd. Een belangrijke tool, ook in de nabije toekomst, maar toch blijft het wat stil rond het gebruik en de impact ervan. Michel Walrave en collega’s peilden middels een online survey bij een steekproef van 1850 Vlamingen naar de opinies over en ervaringen met Coronalert.
Een manier om snel de verdere verspreiding van het coronavirus te detecteren en in te perken, is digitale contact tracing: het gebruik van digitale technologie (meestal een app) die automatisch nauwe contacten registreert, ook de contacten die we anders misschien zouden vergeten of die we niet persoonlijk kennen. Een groot voordeel van digitale contact tracing is niet alleen de nauwkeurigheid, maar ook de snelheid waarmee het werkt. Wereldwijd werden er verscheidene apps voor digitale contact tracing ontwikkeld.
België ontwikkelde de app Coronalert. Hoewel de app gelanceerd werd op 30 september en berichten verschenen rond het aantal downloads, blijft het wat stil rond het gebruik en de impact van de app. Nochtans blijft het gebruik van de app in de nabije toekomst belangrijk. De vaccinatiecampagne wordt gefaseerd uitgerold. Bovendien blijkt uit recent onderzoek dat 65% zich wil laten vaccineren. Dit betekent dat bijna 4 op 10 dit niet zou doen. De app kan dus nog z’n nut bewijzen omdat, wanneer iemand besmet is met COVID-19, de tijd dringt om mogelijke contacten op de hoogte te brengen.
De app in een notedop
Hoe werkt de app juist? Coronalert wisselt via Bluetooth willekeurige, anonieme codes uit met andere appgebruikers die in elkaars omgeving zijn (minder dan 1,5 meter afstand gedurende minstens 15 minuten). Deze anonieme codes worden gedurende veertien dagen op je smartphone bewaard. Wanneer je als appgebruiker positief test op COVID-19, word je gevraagd om het positieve testresultaat en de anonieme code met de centrale database te delen. Alle smartphones waarop de Coronalert-app is geïnstalleerd, connecteren dagelijks met de database. Zo kent jouw toestel de anonieme codes van de appgebruikers die hun positief testresultaat en anonieme code met de database hebben gedeeld, en kan lokaal (op het eigen toestel) op zoek gegaan worden naar een eventuele match. Deze controle gebeurt dus volledig gedecentraliseerd (op je toestel).
Als er geen match met de codes wordt gevonden, krijg je een groen scherm (d.i. laag risico) te zien. Als er een match is, krijg je een rood scherm (d.i. hoog risico) te zien. Er verschijnt dan een waarschuwing dat je een risicocontact hebt gehad, namelijk een nauw contact met iemand die positief op het coronavirus heeft getest. Er wordt echter geen informatie vrijgegeven over wie besmet is, of waar en wanneer het risicocontact heeft plaatsgevonden. Wanneer er een positieve match is, dan krijg je het advies om onmiddellijk in quarantaine te gaan en je te laten testen wanneer je symptomen vertoont.
Het systeem biedt belangrijke privacywaarborgen: het dient enkel voor het opsporen van nauwe contacten met COVID-19 besmette personen, houdt geen locatiegegevens bij en linkt geen informatie met persoonsgegevens. Dit systeem is gebaseerd op het DP-3T protocol en werd eveneens in een ruim aantal EU-landen en VS-staten geïmplementeerd. Grensoverschrijdende interoperabiliteit is in volle ontwikkeling, met andere woorden kan de app ook in andere landen, die hetzelfde systeem benutten, gebruikt worden. Maar opdat zo’n app optimaal zou functioneren, is een wijdverspreide adoptie ervan door de populatie wel cruciaal.
Resultaten
Via een online survey bij een steekproef van 1850 Vlamingen gingen we opinies over en ervaringen met Coronalert na. We vatten enkele resultaten samen rond de volgende tien vragen.
1) Hoeveel respondenten gebruiken Coronalert?
Van de respondenten gebruikt 35,1% de app; 7,8% heeft die gedownload maar nog niet geactiveerd; en 3,5% heeft de app alweer verwijderd. Van de respondenten die momenteel Coronalert niet hebben geïnstalleerd, heeft 14,1% de intentie om dit te doen.
2) Wat is de gebruiksfrequentie?
Iets meer dan de helft van de Coronalert-gebruikers opent de app dagelijks. Dit kan erop wijzen dat een meerderheid van de gebruikers, ook na het installeren van de app, zijn of haar risiconiveau checkt. Tezelfdertijd zien ze dan op het startscherm van de app het wekelijks gemiddelde van het aantal besmettingen, ziekenhuisopnames en overlijdens. Dit scherm zou verder optimaal benut kunnen worden door concreet advies, over hoe men zich tegen het coronavirus kan beschermen, aan de gebruiker aan te bieden. Het startscherm zou de gebruiker eveneens kunnen aanmoedigen om de Coronalert-app aan anderen in zijn of haar directe omgeving aan te raden.
3) Waarom hebben sommigen de app niet gedowload?
De niet-gebruikers geven verscheidene redenen aan. De drie meest aangehaalde redenen zijn: 1) het zien van onvoldoende voordelen in het gebruiken van de app (31,1%); 2) vrees dat de privacy niet gewaarborgd is (29,3%); 3) het gebruik van de app zou de persoon stresseren (21,0%).
Deze resultaten suggereren dat bepaalde respondenten nog onvoldoende zijn geïnformeerd over het nut van de app en hoe de app juist werkt. Een helder beeld hiervan zou de bereidheid om de Coronalert-app te installeren, kunnen verhogen. Sommige respondenten geven aan dat ze stress zouden ervaren bij het gebruik van de app. De gebruiker kan het stresserend vinden om eventueel geconfronteerd te worden met een ‘rood scherm’ en onzeker zijn over welke stappen men moet ondernemen. Een duidelijker beeld van wat een rood scherm inhoudt en een betere ondersteuning bij het vernemen van een positief testresultaat (m.n. COVID-19-besmetting) kunnen deze onzekerheid en stress verminderen.
4) Welke factoren beïnvloeden (bereidheid tot) gebruik?
De gepercipieerde gedragscontrole, collectieve effectiviteit en attitude ten aanzien van Coronalert hebben een belangrijke positieve relatie met de intentie om Coronalert te gebruiken.
Concreet betekent dit dat mensen die de app eenvoudig in gebruik achten, overtuigd zijn dat alle burgers samen de impact van de coronacrisis kunnen verzachten, en een positievere houding ten opzichte van de app hebben, meer geneigd zijn om de app te gebruiken.
In werkelijkheid is de app ook eenvoudig te gebruiken. Dit extra benadrukken in de communicatie over de app, zou de adoptie van de app kunnen verhogen. Door de effectiviteit van de app te beklemtonen, zou ook de attitude in positieve zin beïnvloed kunnen worden. Appgebruikers scoren tevens gemiddeld hoger op burgerzin. Dit resultaat samen met de positieve link tussen collectieve effectiviteit en gebruiksintentie kan de beheerders van de app stimuleren om de app ook te promoten als een tool waarmee je zelf solidair kan bijdragen tot een systeem van snelle COVID-19-detectie, dat een geleidelijke terugkeer naar ‘het normale leven’ mogelijk maakt en tegelijk verdere verspreiding van het virus inperkt.
Verder blijkt dat psychologisch leed geassocieerd met de COVID-19-crisis en subjectieve norm positief gelinkt zijn met gebruiksintentie. Kortom, personen voor wie de COVID-19-crisis momenteel een zware (psychologische) impact heeft, zijn meer geneigd om de app te installeren. Het is dan ook van cruciaal belang dat gebruikers, en deze personen in het bijzonder, goed begeleid worden bij het omgaan met eventueel negatief nieuws (een ‘rood scherm’).
Ook de mate waarin men verwacht dat familieleden, vrienden, maar ook de overheid en gezondheidswetenschappers het goed vinden dat men Coronalert gebruikt (d.i. subjectieve norm), beïnvloedt positief de gebruiksintentie. Daarom zijn concrete getuigenissen van naasten belangrijk, maar ook bij het publiek bekende virologen en andere wetenschappers die getuigen van het gebruik en het nut van Coronalert.
Maar er zijn ook factoren die een negatieve invloed hebben op gebruiksintentie. Hoe bezorgder men is over de privacy, maar ook hoe egoïstischer men is ingesteld, hoe lager de gebruiksintentie.
5) Welke bezorgdheden hebben burgers over Coronalert?
Een belangrijke bevinding is dat privacybezorgdheden een belangrijke rol spelen in de keuze om de Coronalert-app niet te gebruiken. Dit ondanks het gegeven dat de app volledig anoniem werkt en geen persoonlijke gegevens verzamelt. Deze bevinding suggereert dat men nog over onvoldoende kennis over de app beschikt. Een duidelijker beeld van hoe de app juist werkt, en hoe deze de privacy van gebruikers beschermt, zou de adoptie van de app kunnen verhogen (zie bijvoorbeeld het filmpje over privacy bij de NHS COVID-19-app).
6) Op welke manier is men over Coronalert geïnformeerd?
Vooraleer men deelnam aan de survey, was 48,5% van de respondenten al geïnformeerd over de Coronalert-app. Dit betekent dat iets meer dan de helft van de respondenten, volgens hen, nog geen informatie over de app had ontvangen of zelf geraadpleegd. De respondenten die wel al informatie over de Coronalert-app hadden geraadpleegd, kregen deze voornamelijk via:
- televisie (59,9%),
- geschreven pers (49,4%),
- gerichte informatiecampagnes (24,9%),
- radio (23,7%)
- berichten via socialmediacontacten (19,9%).
Voor een vijfde van de respondenten waren socialmediacontacten dus een bron van informatie over de Coronalert-app. Deze bevinding is interessant. Gebruikers kunnen immers worden gestimuleerd om over de app te getuigen, en hun online netwerk te overtuigen om de app ook te gebruiken. Denk maar aan een Coronalert-fotoframe, influencers, challenges binnen het online netwerk… enzovoort.
Er is echter een gebrek aan informatie aangeboden door de makers van de app. Belangrijk is dat dergelijke campagnes zich in het bijzonder focussen op de werking van de app, en hoe deze de privacy van gebruikers beschermt. Enkele voorbeelden uit het buitenland zijn de campagnes rond de Corona-Warn-App (Duitsland), NHS COVID-19 app (Verenigd Koninkrijk), COVID Tracker app (Ierland) en Coronamelder app (Nederland), waarbij in een filmpje duidelijk en visueel wordt uitgelegd hoe de app werkt.
In België hebben de instellingen verantwoordelijk voor Coronalert en ook Agoria enkele video’s ontwikkeld voor de promotie van Coronalert. Op de website Coronalert.be vinden we momenteel geschreven tekst, enkele illustraties, en de link naar een filmpje over het installeren van de app op YouTube. Volgens onze informatie heeft enkel VRT NWS (2020) een filmpje gemaakt over de werking van de app.
7) Hoeveel respondenten werden al geconfronteerd met een ‘rood scherm’?
In de survey werden gebruikers gevraagd of ze al werden geconfronteerd met de waarschuwing dat ze een risicocontact hadden met iemand die besmet bleek met COVID-19 (een ‘rood scherm’), of zelf al een waarschuwing lieten uitsturen omdat ze met COVID-19 besmet waren. Zo’n 4,6% van de gebruikers werd reeds via de app gewaarschuwd dat hij of zij een riscocontact had en mogelijk besmet was. In totaal meldt 2,2% van de appgebruikers dat ze reeds besmet waren met COVID-19 en hun testresultaat met de database hebben gedeeld om zo de andere appgebruikers anoniem te laten verwittigen dat zij een riscocontact hadden.
Dit suggereert dat ofwel slechts weinig gebruikers van de Coronalert-app met COVID-19 besmet zijn geweest, of dat slechts weinig gebruikers bereid zijn om hun positief testresultaat anoniem met de app te delen en een waarschuwing te laten uitsturen.
8) Hoe zouden gebruikers reageren op een ‘rood scherm’?
De huidige gebruikers werd ook gevraagd hoe ze zouden reageren, indien ze geconfronteerd zouden worden met een waarschuwing rond risicovolle contacten. De meeste respondenten stellen oplossingsgericht te zullen reageren:
- Face-to-facecontacten vermijden en, indien er wel contact is, afstand houden van anderen en mondmasker dragen (94,1%);
- Meer dan negen op de tien (92,9%) zou via de app een testcode aanvragen;
- Maar liefst 73,3% claimt in deze situatie ook de procedure te starten om de anonieme codes van gsm’s waarmee men in nauw contact was, door te sturen;
- Ook een ruime meerderheid (87,7%) stelt dat men de personen waarmee men in nauw contact was, zou verwittigen.
9) Een ‘groen scherm’ als toegangsticket?
In bepaalde landen worden COVID-19 contact tracing apps ook gebruikt om de toegang tot bepaalde ruimtes te reguleren (bv. men verkrijgt toegang als de app aangeeft dat men geen risicovol contact had).
Meer dan een derde van de respondenten stemt ermee in dat de organisator van een evenement (37,2%), een werkgever (32,7%) of een school (36,9%) de toegang tot gebouwen zou ontzeggen als men geen ‘groen scherm’ in de Coronalert-app kan voorleggen.
10) Welke opties vindt men (on)aanvaardbaar?
Het installeren van de Coronalert-app is op dit moment vrijwillig. Maar zou men instemmen met een automatische installatie?
- Slechts een derde (35,2%) zou ermee akkoord gaan dat providers de app automatisch op de smartphone zouden installeren.
- De helft van de respondenten is te vinden voor het integreren van een vragenlijst in de app die peilt naar symptomen om zelf een eerste diagnose te kunnen stellen (49,8%).
- Zes op de tien (63,1%) zou het tevens nuttig vinden om via de app een afspraak voor een coronatest te kunnen boeken.
- De helft van de respondenten (55,7%) zou via de app ook graag rechtstreeks in contact kunnen komen met een gezondheidsmedewerker, voor advies over het coronavirus. Dit kan ook nuttig zijn voor app-gebruikers die stress ondervinden bij het zien van een ‘rood scherm’ en graag begeleid worden bij de te ondernemen stappen (quarantaine en een coronatest aanvragen).
- Via de app extra tips en advies krijgen over hoe men zich tegen het coronavirus moet beschermen, wordt door de helft van de respondenten (54,3%) als nuttig ervaren.
Meer info? Contacteer de onderzoekers:
- Michel Walrave – michel.walrave@uantwerpen.be
- Eline Baert – eline.baert@uantwerpen.be
- Koen Ponnet – koen.ponnet@ugent.be
of raadpleeg ons onderzoek over COVID-19 contact tracing.