Het zit in shampoo, in tandpasta, in waterflesjes, honing, vis, mosselen, make-up, zelfs in bier en zout. Ze zweven door de lucht en het asfalt ligt ermee bezaaid door slijtage van autobanden.

Deze week werd zelfs het plastic piramidevormige theezakje ontmaskerd. Canadese onderzoekers ontdekten dat een dergelijk theezakje ongeveer 11,6 miljard microplastics en 3,1 miljard nanoplastics achterlaat. In één theekopje.

Microplastics – deeltjes kleiner dan 5 millimeter – en nanodeeltjes (nog veel kleiner) zijn onontkoombaar. Je ademt ze in, je eet ze en je poetst er je tanden mee. Een deel krijgen we direct binnen, via tandpasta of thee, een deel ademen we in, bijvoorbeeld omdat ze loslaten van een synthetisch shirt.

Via een omweg

De rest komt via een omweg. Zwerfafval belandt in het water, brokkelt daar in minuscule deeltjes uiteen en uiteindelijk belandt onze eigen troep weer op ons bord, maar dan in een mossel of een vis.

Is dat ongezond? Niemand die het weet. Er is nauwelijks onderzoek naar gedaan. Wat we wél weten: dat er plasticdeeltjes zitten in onze ontlasting. Dat nanoplastics wisten door te dringen tot de hersenen van zebravissen en dat ze bij ratten de organen hebben bereikt. Dat laatste zegt nog niets over de mens.

Wereldwijd wordt er met interesse naar Nederland gekeken, waar in april van dit jaar met subsidie van ZonMw, organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie, vijftien onderzoeken zijn begonnen naar de gezondheidseffecten van micro- en nanodeeltjes op de mens.

Deze week wordt in Amsterdam de Plastic Health Summit gehouden – het eerste internationale congres over dit onderwerp ooit.

Zorgwekkende voorlopige bevindingen

De tussenresultaten van drie lopende studies moeten nog worden gepresenteerd, maar de eerste teasers zijn al naar buiten gebracht. De meest zorgwekkende voorlopige bevindingen komen van Nienke Vrisekoop, assistent-professor van het UMC Utrecht. Zij onderzocht hoe de microplastics zich in het lichaam bewegen. We krijgen ze binnen via ademhaling, drinkwater, voedsel en cosmetica.

Dan is de vraag: ademen en poepen we ze ook weer uit? Of dringen ze door de darm- en longwand en beginnen ze vanaf daar een reis door het lijf? En wat betekent dat dan? In een voorbereidend onderzoek zagen de onderzoekers dat neutrofielen (afweercellen) de microplastics niet kunnen afbreken.

Nu blijkt uit een vervolgonderzoek dat ‘immuuncellen die microplastics herkennen en aanvallen, vervolgens sterven’. Dat zou een grote impact op ons immuunsysteem kunnen betekenen. Maar het onderzoek is nog pril.

Een ander onderzoek richt zich op de vraag of microplastics via de moeder bij de ongeboren baby kunnen komen. Vroeger werd volgens onderzoeker en hoogleraar toxicologie Juliette Legler gedacht dat de placenta een ondoordringbare barrière tussen de moeder en het ongeboren kind is.

Plasticdeeltjes in de placenta

Onderzoek heeft inmiddels aangetoond dat chemicaliën uit kunststoffen de placenta kunnen passeren en de baby kunnen bereiken, waar ze negatieve effecten kunnen hebben op de ontwikkeling.

Geldt dat ook voor microplastics? ,,Wetenschappelijk onderzoek bij knaagdieren wijst erop dat plasticdeeltjes zich in de placenta kunnen opstapelen”, aldus Legler.

Om antwoorden te krijgen is er nog veel, heel veel onderzoek nodig. Het idee dat we van binnen ‘plastificeren’ is behoorlijk griezelig, maar dat er weinig onderzoek ligt naar de gevolgen ervan, stelt allerminst gerust.

'Niet iets van gisteren'

Onderzoeker Heather Leslie van de afdeling Milieu en Gezondheid van de Vrije Universiteit vindt het ook veel te traag op gang komen. Ze doet met de Plastic Soup Foundation onderzoek naar de aanwezigheid van microvezels in huis-tuin-en-keukenproducten.

,,Zestig jaar geleden kwam er al rouge op de markt met verpulverde polyethyleen erin. Het is niet iets van gisteren. Maar onderzoeken naar milieueffecten komen meestal traag op gang. Aanvragen voor subsidies duren lang en het is lastig om industriële medefinanciers te vinden.''

,,De industrie ziet vaak geen zakelijk belang om in dergelijk onderzoek te investeren. Maar hun medewerking is wel vereist voor bepaalde overheidssubsidies.”

,,Ik heb een déjà vu met een schadelijk vlamvertragend middel, dat eerst in het bloed van een ijsbeer moest worden gevonden én in het bloed van jonge vrouwen, voordat het verboden werd.”

Het is volgens Leslie nog veel te vroeg om harde conclusies te trekken of microplastics ook schadelijk zijn voor de gezondheid, maar het wordt wel hoog tijd wetenschappelijk te onderbouwen of dat zo is.

Microplastics in textiel

Ook het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) vindt het belangrijk dat er meer onderzoek komt. Over microplastics in textiel schrijft het RIVM in een factsheet: ‘De meeste deeltjes zullen weer worden uitgeademd, maar het is mogelijk dat sommige achterblijven in de longen en daar lokale effecten, zoals ontstekingen, veroorzaken.’

Het RIVM haalt daarbij een studie aan waarin een verband wordt gelegd tussen het inademen van microplasticvezels van medewerkers in de textielindustrie én een verhoogde irritatie van het ademhalingssysteem en allergische reacties.

Zolang de veiligheid van plasticdeeltjes niet is vastgesteld, zegt Leslie: ,,Hoe minder we eraan worden blootgesteld, hoe beter.” Tegelijkertijd groeit de plasticproductie wereldwijd. Het is nu al overal, maar er komt nog meer.

Zee aan plastic deeltjes

,,Bij een onderzoek naar een gezichtscrème keek ik door de microscoop en zag een zee aan plasticdeeltjes. Ik dacht: wow, als mensen eens wisten wat ze op hun huid smeren.''

,,Ik kwam erachter dat de plastic stukjes bedoeld waren voor het optical blurring effect. Ze gaan in je rimpels zitten en weerkaatsen het licht, waardoor er geen schaduw valt. Wie weet dat nou?!”

,,Met een likje crème smeer je meteen duizenden stukjes plastic op je gezicht. Ze zijn werkelijk overal en we moeten nu antwoord krijgen op de vraag: doen microplastics ons kwaad?”