Samen duiken in de dilemma's van de gesloten jeugdhulp. Onderwerp 2: Alternatieven voor de gesloten jeugdzorg

In een reeks van drie sessies komen gedragswetenschappers uit het hele land bijeen. In acht vaste groepjes. Allen betrokken bij de toeleiding en opname van kinderen in de gesloten jeugdhulp. De tweede sessie van groep 3 had als onderwerp: alternatieven voor de gesloten jeugdzorg.

Ter voorbereiding bekeken de deelnemers een mooi interview met Thimo van der Pol. Hij is psychotherapeut, gespecialiseerd in zeer intensieve systeembehandelingen die ingezet worden in de belangrijkste leefgebieden van de jongere: in het leven van de jongere zelf, ouders en gezin, vrienden, school, werk en vrije tijdsbesteding. Intensief, want 4 keer per week met jongeren en ouders in de weer. Maar ook daar omheen: schulden, vrienden, school, etc. Met een beperkt team aan hulpverleners. Gericht op 'de regie teruggeven aan het gezin'. Niet teveel overnemen, want dan worden ouders en jongeren boos op de hulpverlener, en trekken ze zich terug.

Uit onderzoek weten we dat enkele zeer intensieve ambulante modules voor jongeren met zeer complex, vaak externaliserend gedrag op de lange termijn tot betere resultaten leiden dan opname in de gesloten jeugdzorg. Op langere termijn voorkomen deze intensieve ambulante interventies uit huis plaatsingen, en dus extra traumatisering voor deze kinderen. Ook bespaart het op langere termijn kosten. Er is echter nog te weinig aandacht voor deze zeer intensieve interventies. Ook ontbreekt het aan een optimale inschatting binnen het gehele jeugdveld: voor welke gezinnen zijn deze zeer intensieve interventies nodig, en welke gezinnen kunnen met lichtere systeembehandelingen toe.

Hoe komt het dat er nog zo weinig aandacht is voor deze zeer intensieve ambulante modules, vroegen de gedragswetenschappers zich in deze sessie af? In welke regio's worden deze modules wel ingezet? Wat zijn dan de ervaringen? En zijn er nog andere alternatieven voor de gesloten jeugdzorg?

Deelnemers vroegen zich o.a. af hoe we het aantal hulpverleners rondom een gezin kunnen beperken. En hoe de regie van een gezinsvoogd zich verhoudt tot de regie van de hulpverlener die betrokken is bij de intensieve systeemmodule. Wat als beiden het inhoudelijk niet met elkaar eens zijn?

Er bleek nog onvoldoende communicatie over de mogelijkheden en onmogelijkheden van dergelijke intensieve systeemmodules. Waardoor in de beleving van een gezinsvoogd een module soms 'zomaar' afgesloten wordt, vanwege een gebrek aan motivatie bij het gezin. Of omdat een jongere voorwaarden heeft overtreden.

Kennis over deze behandelvorm, en de mogelijkheden en onmogelijkheden, ligt in het vaker en beter evalueren van dergelijke trajecten. Reflectie met alle partijen. Wat gebeurde hier nou? Hoe komt het dat we het niet met elkaar eens zijn over de hulpverlening aan dit gezin? Is er een mogelijkheid om een dergelijke module een volgende keer toch doorgang te laten vinden? Kan de module nog meer op maat gemaakt worden? Mag en kan er dagbesteding aan toegevoegd worden? En wil de gemeente hiervoor betalen? Kan er na een dergelijke intensieve module nog langdurig hulp in het gezin blijven, erkennen we met elkaar dat dit bij een aantal gezinnen nodig is? We willen af van het 'doorschuif-systeem' (een aanbod is niet 'gelukt', dus wordt het volgende aanbod ingezet) dat we met elkaar hebben gecreëerd. Hoe doen we dat?

Continue evaluatie en reflectie, zodat we gezamenlijk leren, blijkt een moeilijke opgave. In de context van de gehele jeugdzorg vinden er voortdurend veranderingen plaats waardoor het moeilijk is focus te houden. Ook is de werkdruk hoog, zijn er wachtlijsten, en telt elke declarabele minuut. Voordat er met alle betrokkenen een gaatje in de agenda's is gevonden, zijn we drie maanden verder. En is de aandacht al weer ergens anders op gericht. Toch erkennen de deelnemers dat in communicatie, reflectie, continue willen leren van casuïstiek een deel van het antwoord ligt. Hebben we hier iets te pakken waar we zelf invloed op hebben, als we ons er maar 'hard genoeg voor maken'....?!

Doorschuiven en doorplaatsen blijkt ook te ontstaan door wachtlijsten. Ook wachtlijsten voor dergelijke intensieve systeemmodules. Acht maanden wachten..."Tja, dan wordt het ondertussen vanzelf een opname in de gesloten jeugdzorg", verzucht een van de deelnemers....In sommige gemeentelijke regio's zijn dergelijke intensieve systeembehandelingen nauwelijks voor handen. Hoe kan dat? De evidentie is immers zo groot, en we willen transformeren naar minder opnames, en meer ambulante hulp?

Ook bespraken we welke alternatieven er zijn als je uiteindelijk als jongere toch in de gesloten jeugdzorg ben terecht gekomen. En welke invloed hebben de gedragswetenschappers die dan bij jongeren betrokken zijn? Een deel van de jongeren in de gesloten jeugdzorg zit er met een 'woonvraag' in plaats van met een 'behandelvraag'. Zij hebben heel complex gedrag. Maar dat gedrag is niet zomaar 'weg te behandelen'. Zij zijn gebaat bij het langdurig ergens kunnen wonen. Zodat ze rust ervaren. In een stabiele omgeving, met weinig andere kinderen om zich heen. Hun gedrag blijft dan nog heel lang complex, en ondersteuning zal zeer intensief moeten zijn. Maar op langere termijn is dit beter voor hen dan hun plaatsing in de gesloten jeugdzorg telkens verlengen. Als gedragswetenschapper in de gesloten jeugdzorg kunnen we invloed hebben op het proces dat ertoe moet leiden dat deze doelgroep erkend wordt. Wij kunnen bij elke casus aangeven dat er voor deze doelgroep stabiele woonvormen gecreëerd moeten worden. Door in een advies voor vervolghulp/verlenging te schrijven dat langere opname in de gesloten jeugdzorg niet wenselijk is voor deze kinderen. Sterker nog: schadelijk! Het is soms spannend om dit op te schrijven. Gaat er naar geluisterd worden? En neemt een gemeente dan regie om aanbieders bij elkaar te brengen om een aanbod-op-maat te creëren? Niet middels een expert-tafel: expert-tafels genoeg over wat er gecreëerd zou moeten worden. Maar in een doe-tafel: aanbieders die ook werkelijk (gezamenlijk) het wenselijke aanbod creëren. Ja, het is spannend om dat op als gedragswetenschapper op te schrijven. Tegelijkertijd voelen wij, gedragswetenschappers: deze kinderen zijn ons aller verantwoordelijkheid. Dus ook gedragswetenschappers in de gesloten jeugdzorg kunnen de urgentie van het creëren van woonvormen voor deze kinderen duidelijk maken. Net als gezinsvoogden en onafhankelijk gedragswetenschappers (t.b.v. de Instemmingsverklaring): ook zij hebben de taak om te benoemen en te beschrijven wat er werkelijk nodig is voor een kind. En dus niet mee te gaan in het verlengen van een plaatsing in de gesloten jeugdzorg, als de oplossing voor een betere kwaliteit van leven buiten de gesloten jeugdzorg ligt.

Deelnemers benoemen dat hen opvalt dat gemeenten bereid zijn diep in de buidel te tasten als een kind in de gesloten jeugdzorg zit, en hij 1-op-1- begeleiding nodig heeft. Dat is te prijzen. Maar wat maakt dat we dit pas inzetten als de 'nood aan de man' is? Vraagt de gezinsvoogd/wijkteam er dan pas om, en is voorafgaand aan de gesloten jeugdzorg nog onvoldoende nagedacht over zorg-op-maat? Zijn aanbieders in die fase nog niet bereid om dit te creëren? Of is onbewust het idee ontstaan dat eerst de gesloten jeugdzorg moet laten zien dat 'het' bij dit kind niet lukt, voordat er op-maat gedacht, gecreëerd en gefinancierd kan worden? En speelt de angst voor overlast in de wijk, of suicidaliteit hier nog een rol in? Overlast en suicidaliteit lijken we (helaas ook nog veel hulpverleners) te willen beheersen door opname in de gesloten jeugdzorg. Op-maat hulp bieden, en risico's afwegen en verdragen, wordt dan vaak 'overgeslagen'; we stappen meteen door naar de gesloten jeugdzorg.

We hebben nog veel vragen. Maar nemen ons voor om ook iets te gaan doen. Wij kunnen zelf immers ook verandering bewerkstelligen. We spreken af: Ieder van ons bedenkt een klein experiment, en gaat dit uitvoeren. Bijvoorbeeld de vraag stellen bij de eerst volgende drie opnames in de gesloten jeugdzorg, of een intensieve ambulante systeembehandeling overwogen is, en kijken wat het effect van die vraag is. Of 1 reflectie-bijeenkomst plannen ten behoeve van een opname die niet het gewenste resultaat heeft gehad. Of een advies geven waarin benadrukt wordt dat gesloten jeugdzorg voor dit kind niet gecontinueerd moet worden, omdat dit kind een langdurige woonvraag heeft, die nooit beantwoord kan worden door de gesloten jeugdzorg. Of in de eerst volgende casus waarin je het idee hebt dat een kind 'te makkelijk' is doorgeplaatst, de voorgaande aanbieder bellen en waardevrij vragen tegen welke problemen hij is aangelopen bij dit kind en met dit systeem, en hoe hij daarbij geholpen had kunnen worden. Of als Onafhankelijk gedragswetenschapper (tbv de Instemmingsverklaring) bij de eerstvolgende spoedaanvraag hardop de vraag stellen of dit wel werkelijk een spoedaanvraag is.

Genoeg experimenten te bedenken die onszelf of anderen even van het geijkte pad af brengen. De effecten hiervan bespreken we in de volgende sessie.