‘Onverzekerdenkwestie lijkt veel op toeslagenaffaire’

Ik heb mijn mening nooit onder stoelen of banken gestoken: als ik het ergens niet mee eens was, liet ik van me horen. Door mijn proefschrift ben ik voor het eerst weer in een wereld van regeltjes terechtgekomen. In een proefschrift gaat het om feiten en niet om meningen of politiek. Ik ben er door mijn promotor vaak op gewezen dat ik blogtaal gebruikte in mijn proefschrift. In een blog kun je nou eenmaal dingen scherper neerzetten om je doel te bereiken. Als ik ergens voor ga, word ik boos. Of ik doe een beetje alsof ik boos ben. Ik ben er niet zo bang voor dat mensen mijn boodschap ongemakkelijk vinden. Als dat de manier is om dingen te bereiken, dan ben ik maar even niet makkelijk. Maar dat soort blogtaal is nou net niet de bedoeling in een proefschrift, waarin het gaat om evidence.’

Incasso-industrie

Wat is dan zo’n ‘liever off the record’-onderwerp waar hij zich boos over maakt? Slockers: ‘Je ziet de laatste jaren vaak dat groepen mensen worden benadeeld door de overheid. In 2015 heeft de Tweede Kamer ermee ingestemd dat mensen die een aantal weken niet meer staan ingeschreven bij de burgerlijke stand door de zorgverzekering uit de verzekering worden gezet. Het is de overheid zelf die de zorgverzekeraars informeert over uitschrijvingen. Daar zijn tienduizenden dak- en thuislozen door getroffen. Door krapte op de huizen­markt en door persoonlijke factoren, zien we een grote toename van thuislozen, ook wel bankslapers genoemd, die vaak wel een regulier inkomen hebben. Sinds maart 2017 is er een subsidie­regeling, zodat de zorg die zij ontvangen wordt betaald. Maar lang niet alle zorgaanbieders maken daar gebruik van – het is een enorme bureaucratische, administratieve rompslomp. In 2020 werden er 22 duizend meldingen gedaan die 12 duizend unieke personen betroffen. Er is sprake van een enorme onderrapportage. Dat kan niet anders; als je in de cijfers duikt zie je bijvoorbeeld dat het ene ziekenhuis in Rotterdam tien keer zoveel meldingen doet dan het andere, terwijl dat qua grootte van de ziekenhuizen ongeveer gelijk zou moeten zijn. En dat in Amsterdam twee keer zoveel meldingen worden gedaan dan in Rotterdam – terwijl de cijfers in Rotterdam in verhouding al veel hoger liggen dan in andere steden. Dat betekent dat onverzekerden de zorg die ze nodig hebben niet krijgen of dat ze contant moeten betalen. Of ze worden geholpen en vervolgens soms nog vele jaren geconfronteerd met rekeningen en incassobureaus, terwijl ze niet kunnen betalen. Dat werkt jarenlang door, ook als ze allang niet meer dakloos zijn en een leven proberen op te bouwen. Het is alleen goed voor de incasso-industrie.’

‘Ik heb mijn mening nooit onder stoelen of banken gestoken’

Wat de promoverende straatdokter betreft doet de ‘epidemie van onverzekerden’, zoals hij het noemt, denken aan de toeslagenaffaire. Een mening die wat hem betreft ongepast is in een proefschrift (maar die wél past in een interview, SP). Slockers: ‘We zitten in een tijdgeest van achterdochtig denken, waarbij mensen worden benadeeld om te voorkomen dat zij misschien fraude plegen. Om te voorkomen dat ze de zorgverzekering niet betalen, worden ze eruit gegooid, terwijl dit hun problemen vergroot. Ik vind dat de overheid, of het ministerie van VWS, een morele schuld heeft aan iedereen die sinds 2015 uit de verzekering is gezet. Er zijn veel overeenkomsten met de toeslagenaffaire, maar de onverzekerdenaffaire is nog niet onderkend. Deze groep slachtoffers organiseert zichzelf niet, ze kennen de kanalen niet en er zijn vooralsnog geen advocaten die voor ze opkomen.’

Ingewikkelde groep

De positie als promovendus is er een waar Slockers nog niet aan gewend is. Hij was dan ook nooit van plan om te promoveren, vertelt hij. ‘Ik had eigenlijk geen wetenschappelijke ambities. Zeker niet om daar drie, vier jaar van mijn leven fulltime aan te wijden, zoals veel jonge artsen nu doen om hun kansen op een opleiding te vergroten. Toch ben ik rond 2010 begonnen met wetenschappelijk onderzoek, vooral om evidence te verbinden aan mijn meningen. Ik kwam al sinds de jaren tachtig naar buiten over bepaalde zaken, bijvoorbeeld met verschillende artikelen in Medisch Contact. Dat heeft veel meer (politieke) impact dan wetenschappelijk onderzoek. Maar ik wilde niet dat mensen zouden zeggen: daar heb je Marcel weer met een mening waar geen bewijs voor is. Ik wil kunnen zeggen dat het wetenschappelijk getoetst is wat ik zeg. Uiteindelijk hoefde er eigenlijk alleen nog een voorwoord en een samenvatting bij en een nietje doorheen om te promoveren.’

Dat klinkt wel heel makkelijk. Maar dat is maar schijn. Want het is volgens Slockers best lastig om wetenschappelijk onderzoek uit te voeren met de straatdoktersdoelgroep. Die doelgroep bestaat inmiddels uit dak- en thuislozen en migranten die zonder verblijfspapieren in Nederland verblijven (ongedocumenteerden). ‘Het is een ingewikkelde groep om te vervolgen. Ze veranderen vaak van verblijfsplek, telefoonnummer of mailadres. Of ze zitten plotseling in detentie, worden opgenomen in de ggz, leven niet meer op straat of verdwijnen gewoon. Ik raak altijd een deel van mijn onderzoekspopulatie kwijt.’

‘Ik wil kunnen zeggen dat het weten­schappelijk getoetst is wat ik zeg’

Optimisme behouden

Misschien is dat de reden dat er door artsen relatief weinig wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar de medische gevolgen voor dak- en thuislozen en ongedocumenteerden. Slockers kent maar een handjevol Nederlandse artsen dat zich daarmee bezighoudt, terwijl de belangstelling voor de problematiek, bijvoorbeeld onder geneeskundestudenten, volgens hem groot is. ‘Zelf heb ik een ongelooflijke nieuwsgierigheid, een enorme drang om het hele verhaal van mijn patiënten te horen. En te begríjpen waar het mis is gegaan. Daar word ik door gedreven. Die drive wordt nog sterker als ik mijn verbazing deel met anderen, bijvoorbeeld in de collegezaal, en iets teweegbreng bij mijn toehoorders. Gelet op de problematiek van de doelgroep en de verhoogde kans op ziekte en sterfte, zou het goed zijn als er meer wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan. Er is nu geen hoog­leraars­post specifiek voor straatdokteronderzoek – mijn onderzoek valt onder de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC – maar idealiter wordt er iemand voor aangesteld.

Zélf heeft hij na 38 jaar huisartsenpraktijk en straatdokteren die ambitie beslist niet, verzekert Slockers, die vertelt zijn vrouw te hebben beloofd dat hij na veertig jaar zal stoppen met zijn huis­artsenpraktijk. ‘Maar ik weet nog niet of ik dan ook al afscheid kan nemen van mijn werk als straat­dokter. Ik ben er nog niet aan toe daar publiekelijk uitspraken over te doen. Soms word je zó moe van het werken als straatdokter. Het is vaak vechten tegen de bierkaai. Je moet de moed erin zien te houden, ook als de dingen niet lopen zoals je wilt – en dat is vaak. Het is een burn-outgevoelig vak. Ik zie dat veel professionals echt het beste willen voor de patiënten, maar worden beperkt door de vele regeltjes van hun organisatie. Ik heb me daar vaak geagiteerd of gefrustreerd door gevoeld, maar toch heb ik altijd mijn optimisme weten te behouden.’