Doodgewoon de beste

EEN portret van Jaap Stam? Stan Valckx wrijft bedachtzaam over de stoppels op zijn kin en zegt: 'Dat wordt zeker een grote foto en weinig tekst.'Het is woensdagavond kwart voor elf in Eindhoven. PSV heeft een uurtje eerder de bekerwedstrijd tegen Emmen zonder problemen en met een 4-0 overwinning afgesloten. Emmen-spits Martin Drent heeft nauwelijks gevaar kunnen stichten, maar zijn trainer Azing Griever prijst hem aan als een uitblinker. Hij heeft toch maar mooi een paar kopduels van Jaap Stam gewonnen.Jaap Stam.Nog maar twee jaar geleden waren dat acht onbeduidende letters in dienst van Cambuur, die Martin Drent op een doordeweekse eerste-divisiedag zomaar tegen het lijf kon lopen. Nu zijn het acht hoofdletters, een eenpersoons kabel van 1.91 meter lengte en ruim negentig kilo zwaar; steun en toeverlaat van club en vaderland; een zwijgzame reus tegen wie alleen uitblinkers wel eens een kopduel winnen.Het is dinsdagavond half acht in Kampen. Het eerste elftal van DOS Kampen verzamelt zich voor de training, coach Cees van Kooten heeft nog een laatste bespreking. Aan de bar staat een groepje massieve mannen, uit dezelfde kluiten gewassen als het paradepaard van hun voetbalvereniging. Er hangt een PSV-shirt boven de bar, gedragen door hem.Hans van Dijkhuizen bladert door een van de twee blocnotes die voor hem op tafel liggen. Met de hand heeft hij de statistieken vastgelegd van al zijn wedstrijden in het eerste van DOS, zo'n 230 zijn het er nu. We komen de naam Jaap Stam voor het eerst tegen in het seizoen 1989/1990, eerst tussen haakjes, aan het eind van het seizoen zonder haakjes. Jaap Stam is vanaf dat moment de vaste rechtsback.Het jaar daarop degradeerde DOS en Hans van Dijkhuizen heeft achteraf wel eens bedacht dat degradatie voorkomen had kunnen worden als Jaap Stam in het centrum van de verdediging had gestaan. 'Jaap corrigeerde toen al zoveel, soms tot op de linkerkant.'Gerrit Post trainde Jaap Stam bij de junioren. De A1 van DOS Kampen werd onder Post kampioen van de interregionale klasse. Hij herinnert het zich nog goed. 'Wat een team was dat.' In de beslissende wedstrijd tegen Rheden werd het 4-4. Henry van der Vegt scoorde alle DOS-doelpunten.Van der Vegt en Stam waren de oogappels van Post. 'Die andere jongens dronken wel eens een pilsje.' Henry en Jaap niet. 'Dat waren echte colajongens.'Eén keer heeft Gerrit Post woorden gehad met Jaap Stam en het mooie was: hij had het de elftalleider van tevoren gezegd. 'Ik zeg: let op, dat wordt ruzie.' En dat werd het.Jaap Stam was in die dagen middenvelder, maar Post zat met blessures in zijn achterste linie en dus moest Jaap Stam zich opofferen in het teambelang. Het offer luidde rechtsback. 'Jaap begon meteen te steigeren.'Een luide vloek klonk door christelijk Kampen. Post: 'Ik er meteen overheen: wie is hier de baas? Uiteindelijk heeft-ie zich erin geschikt en Jaap is nooit meer uit de achterhoede weg geweest. Eigenlijk mag hij mij er wel dankbaar voor zijn.'Jaap Stam en Henry van der Vegt, allebei geboren in 1972, waren van jongsaf aan onafscheidelijk. Van der Vegt: 'We hebben van de F-jes tot de A-jeugd altijd samen gespeeld.' Post: 'Waar een bal was, was Jaap en dan was Henry meestal ook niet ver weg. Ze kwamen samen naar de trainingen en de wedstrijden, en gingen daarna samen naar huis.'Henry van der Vegt was destijds een opvallender speler dan Jaap Stam. Hans van Dijkhuizen: 'Henry was als jeugdspeler al meer een voetballer, creatiever. Jaap was als middenvelder niet zo geweldig. Hij is als verdediger groot geworden.'Van Dijkhuizen bedoelt het letterlijk. Jaap Stam was vroeger Japie Stam, een kleine jongen die je snel over het hoofd zag. Van der Vegt: 'Jaap had al wel dat gedrongen postuur. Maar bij de A's kreeg hij opeens van die groeischeuten. Hij is in drie maanden echt verschrikkelijk gegroeid. Ook ineens van die enorme bovenbenen. Ik dacht: dat is Jaap niet.'Ze trainden in die tijd wel eens mee met de senioren. Van Dijkhuizen: 'Dat was altijd een beetje dollen met die junioren. Maar dat moest je bij Jaap niet doen. Die was toen op de trainingen al zo vreselijk fanatiek.'Henry van der Vegt debuteerde op zijn zeventiende in het eerste van DOS, Jaap Stam volgde in de loop van dat seizoen. Van der Vegt werd Abe genoemd, Jaap Stam ging door het voetballeven als Briegel. De Duitser Hans-Peter Briegel was in de jaren tachtig een reusachtige verdediger die indruk maakte met rushes naar voren. Jaap Stam deed dat ook. Van Dijkhuizen: 'Dat ging er nogal onbesuisd aan toe.'Theo de Jong, die na enig aandringen de ontdekker van Jaap Stam genoemd mag worden, was in die dagen vaak te vinden op sportpark De Maten. Hij was trainer van het naburige FC Zwolle en op zoek naar talent. 'Dat was eigenlijk vanuit een noodsituatie geboren. Zwolle ging op een faillissement af en we konden alleen maar koopjes halen of spelers uit de amateursectie.'Ik struinde veel velden af en bij DOS kwam ik regelmatig, een club met een heel goede jeugdopleiding. In het begin waren ze nogal achterdochtig, maar later werd ik in de bestuurskamer ontvangen.'De Jong had zijn zinnen op twee spelers gezet: Henry van der Vegt en Jaap Stam. 'Het waren liefhebbers met een goede instelling. Dat zag je zo.' De eerste stapte in 1991 over, de tweede moest nog een jaartje wachten. Vader Stam wilde dat zoon Jaap eerst de school afmaakte.Theo de Jong mocht het volgend seizoen terugkomen en dat deed hij al snel. 'Ik zat hem te knijpen, want hij werd steeds beter. Ik dacht: straks komt Heerenveen of een andere club. Maar die kwamen gelukkig niet. Ik heb hem zo snel mogelijk vastgelegd.'In 1992 maakte Jaap Stam zijn debuut in het betaald voetbal. FC Zwolle was in die dagen een ideale opstap volgens Van der Vegt. 'Het was een smalle selectie met jonge spelers. Je kreeg alle gelegenheid om te wennen aan de overgang. Een fout werd je snel vergeven.'Hij denkt dat het een voordeel was om zo laat prof te worden. 'Ik speelde op mijn zeventiende al op het hoogste niveau in het amateurvoetbal. Dan sta je tegenover kerels van 34 jaar. Volgens mij krijg je daarvan meer weerstand dan bij de jeugd van een profclub spelen en elke wedstrijd met 5-0 winnen. Natuurlijk is het tactisch wel een behoorlijke overstap. Maar als je talent hebt, lukt dat best. Ik zou het nu weer zo doen.'Jaap Stam stond in zijn eerste seizoen bij Zwolle 33 keer in de basis en scoorde één keer. Toch was er nogal wat scepsis te overwinnen in het Oosterenk Stadion. De Jong herinnert zich die geluiden nog wel: 'Wat moeten we met die boer? Hij kan alleen maar hard lopen. Dat soort dingen werd er geroepen.'Maar Theo de Jong, tegenwoordig hoofd scouting bij De Graafschap, besefte welke talenten in Jaap Stam schuil gingen en hoe groot de drang was om die talenten uit te buiten. Hij herkende veel van zichzelf in Jaap Stam. 'Niet naast je schoenen lopen, niet echt op de voorgrond willen treden. Maar wel er keihard voor werken. En die bezetenheid, hè. Elke minuut in het voetballen steken. Ik juichte inwendig als ik die groene grasmat zag. Maar ik uitte dat als voetballer niet zo en dat doet hij ook niet.'Trainer en speler trokken een paar jaar samen op. Toen De Jong naar Cambuur ging, nam hij Stam mee en bij Willem II herenigde hij het duo Stam-Van der Vegt. 'Jaap groeide als het ware met me mee.'Het is een stormachtige groei geweest. In een vijfjarige prof-carrière werd Jaap Stam dé rots in de branding van het Nederlands voetbal. Na een half jaar bij Willem II werd hij door PSV gekocht en groeide uit tot een onmisbare kracht.BIJ het Nederlands elftal ging het net zo snel. Vijftien maanden geleden in een oefenwedstrijd tegen Brazilië hoorde Jaap Stam voor het eerst het Wilhelmus op een middenveld. Nu, tien interlands later, is hij een kracht die door geen enkele bondscoach gepasseerd zou worden. Van der Vegt: 'Wat goed is, komt snel.'Die enorme ontwikkeling verbaast Theo de Jong niet. 'Ik wist dat er heel wat in zat. Hij is leergierig, coachbaar, komt naar je toe met bepaalde dingetjes. Bij Zwolle en Cambuur moest ik nog veel herhalen. Dan raakte hij wel eens geïrriteerd. Houd je kop eens, zei hij dan. Maar dan wist ik dat-ie er mee bezig was.'PSV-coach Dick Advocaat: 'Het is een fantastische prof om als trainer mee te werken. Je geeft aan wat verkeerd gaat en hij pakt het meteen op. Als je zo hard werkt op de training en je laat zien hoe graag je er wilt komen, zoals Jaap doet, dan komen je kwaliteiten wel bovendrijven.'Zijn fanatisme op de training is nog even groot als in de jaren bij DOS. Stan Valckx: 'Je kunt hem op partijtjes maar beter bij je hebben.'Is Jaap Stam uitgeleerd? Advocaat: 'Hij zou zich nog wat meer mogen laten gelden. Hij heeft daar zeker de persoonlijkheid voor, maar dat soort dingen moeten ook groeien.' Van der Vegt: 'Jaap hoeft niets te zeggen. Hij gaat voorop in de strijd. Dat zegt genoeg.'Theo de Jong: 'Jaap wordt steeds zekerder, ook in het Nederlands elftal. Rustig, bal direct raken, voor de bal denken. Daar had hij in het begin wel problemen mee. Kreeg hij de bal en dan moest hij nog wat bedenken.'Henry van der Vegt: 'Hij voetbalt nu met zoveel vertrouwen en als het dan eens mis gaat, kan hij door zijn kracht en snelheid nog zoveel compenseren. Hij wordt soms nog voor lomp versleten, maar hij kan goed voetballen, hoor. Hij kan een mannetje uitspelen en hij heeft ook nog een goede pass.'Geen zwakke punten meer? Valckx: 'Ik zou geen spits kunnen opnoemen tegen wie Jaap het nog moeilijk heeft. Als het minder gaat, komt dat alleen doordat Jaap een slechte dag heeft.'Van der Vegt: 'Ik zou het niet weten. Hij is snel, explosief, sterk in de lucht, sterk in één-tegen-één-situaties, hij kan in zijn eentje een verdediging leiden. Ik denk dat Jaap op zijn gebied de beste van Europa is.'Advocaat: 'Dat gaat me toch een beetje te ver. Ik begrijp het wel, Van der Vegt is zijn beste vriend. Maar Jaap is wel Europese topklasse, dat zeker.'Jaap Stam trad in januari vorig jaar in dienst van PSV en maakte zijn debuut in de uitwedstrijd tegen Heerenveen. Valckx: 'Dat was als rechtsback en het ging heel onwennig. Maar in het centrum had hij snel een topniveau bereikt en dat heeft hij steeds vastgehouden. Zelden of nooit een mindere wedstrijd. Ik vind dat heel knap. Als voetballer heeft hij zich heel snel ontwikkeld, terwijl hij als mens niets veranderd is. Ik vind het een fantastische jongen.'Theo de Jong: 'Een nuchtere jongen, een prettige jongen en een sociale jongen die het teambelang boven zijn eigen belang stelt.'Hans van Dijkhuizen: 'We hebben nog steeds contact. Ik ben dit jaar op zijn vrijgezellenparty geweest in Eindhoven met de jongens van PSV. Liep-ie rond in een narrenpak, zes maten te klein. Je kunt met Jaap best nog wel lachen, hoor.'Gerrit Post: 'Jaap is een echte Kampenaar. Recht door zee, geen achterbaksigheden. Als het kan, komt hij nog even langs. Trouwens, zijn vader staat hier nog elke zaterdag langs de lijn en zijn moeder helpt in de keuken.'Henry van der Vegt: 'Jaap is altijd een rustige jongen gebleven. Geen heibel, nooit een grote mond.' Van der Vegt, die destijds toch gold als het grote talent van DOS, gunt zijn oude teamgenoot het succes bij PSV van harte. 'O, daar zit ik echt niet mee, hoor. Ik vind het alleen maar hartstikke leuk voor hem. Ik ben trots dat ik met Jaap Stam gevoetbald heb.'Zo is Theo de Jong trots op zijn bijdrage aan de ontwikkeling van Jaap Stam. Hij denkt dat Stam bij PSV precies op zijn plaats is. 'Met de bluf van Ajax had-ie misschien toch wat meer moeite gehad, al was-ie daar met zijn kwaliteiten uiteindelijk ook wel geslaagd. Maar PSV is een goede vereniging voor hem. Rustig, geen hotemetoot eromheen.'Advocaat: 'Jaap lijkt me een jongen die overal aanslaat. Bij PSV had hij gelijk al een goed contact met de meeste jongens. Dat moet nog maar even blijven ook.'Het contract tussen Jaap Stam en PSV loopt nog door tot 2003, maar de geruchten over een tussentijds vertrek zijn hardnekkig. Met name uit Engeland zou de belangstelling groot zijn. PSV-voorzitter Van Raaij schermt al met een vraagprijs van vijftig miljoen.Henry van der Vegt: 'Als je ziet welke bedragen voor spelers betaald worden, dan is het niet eens zo gek. Op Jaap Stam kun je rekenen, die is zijn geld echt wel waard. Engeland is altijd zijn droom geweest, maar ik denk dat hij het in Italië of Spanje ook redt.'Theo de Jong: 'Als ik PSV was, dan brak ik het contract open en zou hem voor veel geld vastleggen. Als je de top wilt bereiken, dan laat je een Jaap Stam niet gaan.'In de kantine van DOS staat zijn aanstaande vertrek al vast. Twee weken geleden heeft Jaap Stam een woning in Kampen gekocht ('Een mooi huis aan de IJssel') en dat kan alleen maar dienen als thuisbasis bij een buitenlands verblijf.Gerrit Post: 'Als PSV er uit vliegt tegen Dinamo Kiev, dan is Jaap vertrokken. Let op mijn woorden.'Hans van Dijkhuizen: 'Dan moet er maar een shirtje van Manchester United bijkomen. Het is ook veel beter voor Ajax als Jaap zo snel mogelijk weg gaat.'